Кантовский сборник

Текущий выпуск

Назад к списку Скачать статью Download the article

Диалектика как логика видимости. О кантовском прочтении «Изагоги» Михаэля Пиккарта

Dialektik als Logik des Scheins. Zu Kants Lektüre von Michael Piccarts Isagoge
DOI
10.5922/0207-6918-2022-3-1
Страницы / Pages
7-41

Аннотация

Сохранившийся в личной библиотеке Канта не замеченный исследователями экземпляр (1665) «Изагоги» Михаэля Пиккарта (1605) — введения в систему аристотелевской философии — вместе с собственным замечанием Канта об этом авторе (AA 17, S. 439) может считаться первоисточником для кантовской «идеосферы». Сначала я указываю на контексты и следствия альтдорфского аристотелизма Пиккарта в его отличии от кёнигсбергского аристотелизма (в соответствии с исследованиями Дж. Тонелли). С целью дальнейшей проверки того, насколько книга Пиккарта является источником для Канта, я провожу исследование конкретного концептуального примера, используя критическое различение Кантом аналитики как «логики истины» (B 85) и диалектики как «логики видимости» (B 86), согласно которому диалектика понимается как часть аристотелевского деления логики на аналитику, диалектику и софистику (Кёнигсберг / Рабе vs Альтдорф / Пиккарт). Как я показываю на примере знаменитого кёнигсбергского сторонника аристотелизма Пауля Рабе, из его «Философского курса» Кант не мог получить свою идею для проведения собственного критического различения. Пиккарт же ссылается на отрывок из «Метафизики» Аристотеля, в котором как раз предлагается различие между аналитическим философом, ищущим научную истину, и диалектиками с софистами, которые по разным причинам не претендуют на научную серьезность.

Abstract

An unrecognised copy (1665) in Kant’s private library of Michael Piccart’s Isagoge (1605), an introduction to the system of Aristotelian philosophy together with Kant’s own remarks on this author (Refl 4160, AA 17, p. 439) can be established as an original source for the Kantian ‘ideosphere’. First, I point out contexts and consequences of Piccart’s Altdorfian Aristotelianism, in contrast to the Königsbergian Aristotelianism (emphasised by Tonelli’s research). To further check the quality of Piccart as a source of Kant’s, a conceptual case-study is elaborated with Kant’s critical distinction between analytics as a “logic of truth” (KrV, B 85) and dialectics as a “logic of illusion” (KrV, B 86). Hereby, dialectics is understood as part of an Aristotelian division of logic in analytics, dialectics and sophistics (Königsberg/Rabe versus Altdorf/Piccart). As will be shown by the paradigmatic case of the famous Königsbergian proponent of Aristotelianism, Paul Rabe, Kant cannot have received the suggestion for his own critical distinction from Rabe’s Cursus Philosophicus. Instead, Piccart refers to a passage of Aristotle’s Metaphysics, which suggests the very distinction between an analytic philosopher who searches for scientific truth and dialecticians and sophists. For different reasons, they do not claim any scientific seriousness.

Список литературы

Аристотель. Метафизика // Соч. : в 4 т. М. : Мысль, 1976. Т. 1. C. 63—357.

Аристотель. Топика // Соч. : в 4 т. М. : Мысль, 1978. Т. 2. C. 348—531.

Кант И. Пролегомены ко всякой будущей метафизике, которая может появиться как наука // Собр. соч. : в 8 т. М. : Чоро, 1994а. Т. 4. C. 5—152.

Кант И. Логика, 1800 // Собр. соч. : в 8 т. М. : Чоро, 1994б. Т. 8. C. 266—398.

Кант И. Грезы духовидца, поясненные грезами метафизики // Собр. соч. : в 8 т. М. : Чоро, 1994в. Т. 2. C. 203—266.

Кант И. Антропология с прагматической точки зрения // Собр. соч. : в 8 т. М. : Чоро, 1994г. Т. 7. C. 137—376.

Кант И. О применении телеологических принципов в философии // Собр. соч. : в 8 т. М. : Чоро, 1994д. Т. 8. C. 106—137.

Кант И. Из рукописного наследия (материалы к «Критике чистого разума», Opus postumum). Μ. : Прогресс-Традиция, 2000.

Кант И. Критика чистого разума. 2-е изд. (B) // Соч. на нем. и рус. яз. М. : Наука, 2006а. Т. 2, ч. 1.

Кант И. Критика чистого разума. 1-е изд. (А) // Соч. на нем. и рус. яз. М. : Наука, 2006б. Т. 2, ч. 2.

Кюн M. Кант: биография / пер. с англ. А. Васильевой ; под науч. ред. К. Чепурина. М. : Дело (РАНХиГС), 2021.

Adickes E. Kants Systematik als systembildender Fac­tor. Berlin : Mayer & Müller, 1887.

Allgemeiner Kantindex zu Kants gesammelten Schriften / hrsg. von G. Martin ; bearb. von D. Krallmann, H. A. Martin. Berlin : Walter de Gruyter, 1967. Bd. 16, Abt. 2 : Wortindex. Bd. 1.

Anonymus. Verzeichniß der Bücher des verstorbenen Prof. Joh. Friedr. Gensichen, wozu auch die demselben zugefallenen Bücher des Professor Kant gehören. Faksimile, 1808 // Warda A. Kants Bücher. Berlin : M. Breslauer, 1922.

Anonymus. Liverei // Brockhaus’ Bilder-Conversations-Lexikon. Leipzig : Brockhaus, 1838. Bd. 2. S. 755.

Beck H. Kant and the Novel. A Study of Examination Scene in Hippel’s ‘Lebensläufe nach aufsteigender Linie’ // Kant-Studien. 1983. Bd. 74. S. 271-301.

Borowski L. E. Darstellung des Lebens und Charakters Immanuel Kant’s. Von Kant selbst genau revidiert und berichtigt. Königsberg : Friedrich Nicolovius, 1804.

Die Matrikel der Albertus Universität zu Königsberg in Preußen / hrsg. G. Erler. Leipzig ; Berlin : Duncker und Humblot, 1911—1912. Bd. 2 : 1657—1829.

Dreier Ch. Sapientia seu Philosophia Prima: Ex Aristotele & optimis antiquis, Graecis praesertim commentatoribus Methodo scientifica conscripta, Et XX. disputationibus in Academia Regiomontana in usum discentium publice proposita. Königsberg : J. Reusner; P. Hendel, 1644.

Dürr J. C. Dissertatio Philosophica de Auctoritate quam Divino favente Numine. Altdorf : Johann Heinrich Schönerstaedt, 1667.

Georgi Th. Allgemeines europäisches Bücher-Lexicon. Leipzig : Theophil Georgi, 1742.

Gottsched J. Ch. Erste Gründe der gesamten Weltwei­sheit. Erster, theoretischer Theil. Leipzig : Bernhard Christoph Breitkopf, 1733.

Hamann J. G. Briefwechsel / hrsg. von W. Ziesemer, A. Henkel. Wiesbaden : Insel-Verlag, 1956. Bd. 2 : 1760—1769.

Heimsoeth H. Zur Herkunft und Entwicklung von Kants Kategorientafel // Kant-Studien. 1963. Bd. 54. S. 376—400.

Heßbrüggen-Walter S. Piccart, Michael // Encyclopedia of Renaissance Philosophy / ed. by M. Sgarbi. Heidelberg ; N. Y. : Springer Academic Publishing, 2016.

Hippel Th. G. v. Lebensläufe nach Aufsteigender Linie nebst Beylagen A, B, C. Meines Lebenslaufs Zweiter Theil. Beylage A und Beylage B. Berlin : Ch. F. Voss, 1779.

Hippel Th. G. v. Biographie des Königl. Preuß. Geheimenkriegsraths zu Königsberg, Theodor Gottlieb von Hippel, zum Theil von ihm Selbst verfaßt. [Aus Schlichtegrolls Nekrolog besonders abgedruckt]. Gotha : Perthes, 1801.

Hüttner J., Walter M. „Wo ist denn Obereit?“ — eine Ergänzung zu Fichtes Biographie für die Jahre 1794 bis 1798 // Fichte-Studien. 2021. Bd. 50, № 1. S. 205—223.

Kant I. Logik-Vorlesung. Unveröffentlichte Nach­schriften II / bearb. von T. Pinder. Hamburg : Felix Meiner, 1998.

Kant I. Die frühen Notate zu Baumgartens „Meta­physica“. Mit einer Edition der dritten Auflage dieses Werks / hrsg. von G. Gawlick, L. Kreimendahl, W. Stark ; in Zusammenarb. mit M. Oberhausen, M. Trauth. Stuttgart-Bad Cannstatt : Frommann Holzboog, 2018.

Kirwan Ch. Notes // Aristotle. Metaphysics Gamma, Delta and Epsilon. 2nd ed. / transl. with notes by C. Kirwan. Oxford : Clarendon Press, 1993. P. 75—200.

Leinsle U. G. Das Ding und die Methode. Methodische Konstitution und Gegenstand der frühen protestantischen Metaphysik. Augsburg : Maro, 1985. T. 1 : Darstellung.

Mährle W. Academia Norica. Wissenschaft und Bildung an der Nürnberger Hohen Schule in Altdorf (1575—1623). Stuttgart : Franz Steiner, 2000.

Maréchal J. Le point de départ de la métaphysique. Cah. I—V. P. : Felix Alcan, 1922—1926.

Mellin G. S. A. Encyclopädisches Wörterbuch der kritischen Philosophie. Leipzig : Frommanns Verlag, 1799. Bd. 2, Abth. 1.

Mitchell P. M. Johann Christoph Gottsched (1700—1766). Harbinger of German Classicism. Columbia : Camden House, 1995.

Moraux P. Der Aristotelismus bei den Griechen. Berlin ; N. Y. : Walter de Gruyter, 1973. Bd. 1.

Piccart M. Isagoge in lectionem Aristotelis, Hoc est: Hypotyposis totius philosophiea Aristotelis, qua Series & Ordo librorum, Scopus & Ordo, táxis [griechisch] deniq; & diaíresis eìs ta kephália [griechisch] breviter & succinctè proponitur. Nürnberg : M. Sebastian Körber, 1605.

Piccart M. De problemate et propositione dialectica in genere. Altdorf : Agricola, 1610.

Piccart M. Isagoge in lectionem Aristotelis. Hoc est: Hypotyposis totius philosphiae Aristotelis qua Series & Ordo librorum, Scopus & Subjectum, táxis [griechisch] deniq; et diaíresis eis ta kephália [griechisch] breviter et succincte poponitur. Olim a Michaele Piccarto Professore Organico Altdorffino, aucta & Notis plurimus illustrata. A M. Joh. Conrado Dürrio S. S. Theol. et Philos. Moral. in illustri Acad. Altdorff. Prof. Pub. Praemissa est Epistola Viri Celeberrimi Hermanni Conringii, continens judicium de isto libello eiusdemq[ae], iterata editione. Altdorf : Georg Hagen, 1660.

Piccart M. Isagoge in lectionem Aristotelis. Hoc est: Hypotyposis totius philosophiae Aristotelis qua Series & Ordo librorum, Scopus & Subjectum […] olim a Michaele Piccarto Professore Organico Altdorffino concinnata Nuc iis partibus, quibus defficiebat, aucta, & notis plurimis altera vice illustrata, atque ad usum in Theolog[iam] applicata A Joh. Conrado Dürrio SS. Theol. et Philos. Moral. in Acad. Altdorff. P. P. Altdorffi : Georg Hagen, 1665.

Pisanski G. Ch. Entwurf einer preußischen Literär­geschichte. In vier Büchern / hrsg. von R. Philippi. Königsberg : Wilhelm Koch, 1886.

Plitt G. L. Aus Schellings Leben. In Briefen. Leipzig : Hirzel, 1869. Bd. 1.

Rabe P. M. Pauli Raben, Professoris Regiomontani, Cur­sus Philosophicus, Sive Compendium Præcipuarum Scientiarum Philosophicarum: Dialecticæ nempe, Analyticæ, Politicæ sub qua comprehenditur Ethica, Physicæatque Metaphysicæ. Königsberg ; Leipzig : Heinrich Boye, 1703.

Reichel E. Gottsched. Berlin : Gottsched-Verlag, 1908. Bd. 1.

Reicke R. Kantiana. Beiträge zu Kants Leben und Schriften. Königsberg : T. Theile, 1860.

Reusch J. P. Systema Logicum antiquiorum atque re­centiorum. Jena : Croekers Witwe, 1760.

Risse W. Die Logik der Neuzeit. Stuttgart-Bad Cannstatt : F. Frommann, 1964. Bd. 1.

Rosenkranz K. Neue Studien. Leipzig : Erich Koschny (L. Heimann’s Verlag), 1878. Bd. 4 : Zur Literaturgeschichte.

Rubio A. Antonii Ruvvio [sic!] Rodensis Commentarii in universam Aristotelis Dialecticam. Una cum dubiis et quaestionibus hac tempestate agitari solitis. Coloniae Agrippinae : Apud Ioannem Crithium, sub signo galli, 1615.

Schepelmann M. Kants Gesamtwerk in neuer Pers­pektive. Münster : Mentis, 2017.

Selle G. v. Geschichte der Albertus-Universität zu Königsberg in Preussen. Würzburg : Hölzner, 1956.

Sentroul Ch. Kant und Aristoteles. Kempten : Kösel, 1911.

Serck-Hanssen C. Dialektik // Kant-Lexikon / hrsg. von M. Willaschek, J. Stolzenberg, G. Mohr, S. Bacin. Berlin ; Boston : Walter de Gruyter, 2015. Bd. 1. S. 395—397.

Sgarbi M. La Kritik der reinen Vernunft nel contesto della tradizione logica aristotelica. Hildesheim : Georg Olms Verlag, 2010.

Sgarbi M., Ertl W. Aristotelianism // The Continuum Companion to Kant / ed. by G. Banham, N. Hems, D. Schulting. L. : Routledge, 2012. P. 86-90.

Smith R. Introduction // Aristotle. Topics Books I and VIII with Excerpts from Related Texts / transl. with a comment. by R. Smith. Oxford : Oxford University Press, 1997. P. XI—XXXV.

Stäudlin C. F. Geschichte und Geist des Skepticismus vorzüglich in Rücksicht auf Moral und Religion. Leipzig : Siegfried Lebrecht Crusius, 1794.

Stark W. Nachforschungen zu Briefen und Hand­schriften Immanuel Kants. Berlin : Akademie Verlag, 1993.

Tommasi F. V. Michael Piccart, Kant e i termini primi. Il trascendentale nel rapporto tra filosofia e linguaggio // Archivo di Filosofia. 2005. Vol. 73. P. 369—390.

Tommasi F. V. Philosophia transcendentalis. La ques­tione antepredicativa e l’analogia tra la Scolastica e Kant. Firenze : Leo S. Olschki, 2008.

Tommasi F. V. Ein Missing Link in der Geschichte der Transzendentalphilosophie. Die Longue Durée des akademischen Aristotelismus bei Kant // Der Aristotelismus an den Europäischen Universitäten der frühen Neuzeit / hrsg. von R. Darge, E. J. Bauer und G. Frank. Stuttgart : Kohlhammer, 2010. S. 315—331.

Tommasi F. V. Zwischen radikalem Aristotelismus und lutherischer Orthodoxie. Die These der doppelten Wahrheit in der Altdorfer Schule // Archiv für Begriffsgeschichte. 2014. Bd. 55. S. 61—74.

Tonelli G. Der historische Ursprung der Kantischen Termini ‚Analytik‘ und ‚Dialektik‘ // Archiv für Begriffsgeschichte. 1962. Bd. 7. S. 120—139.

Tonelli G. Das Wiederaufleben der deutsch-aristote­lischen Terminologie bei Kant während der Entstehung der ‘Kritik der reinen Vernunft’ // Archiv für Begriffsgeschichte. 1964. Bd. 9. S. 233—242.

Tonelli G. Kant within the Tradition of Modern Logic // Akten des 4. Internationalen Kant-Kongress: Mainz, 6.—10. April 1974, Teil 3 / Hrsg. G. Funke. Berlin ; N. Y. : Walter de Gruyter, 1974. S. 186—191.

Ueberweg F. Grundriss der Geschichte der Philosophie. Dritter Theil : Die Neuzeit. 5. Aufl. / bearb. von M. Heinze. Berlin : Ernst Siegfried Mittler & Sohn, 1880.

Vollhardt F. Piccart, Michael (1574—1620) // Frühe Neuzeit in Deutschland 1520—1620. Literatur­wissen­schaftliches Verfasserlexikon. Berlin ; Boston : Walter de Gruyter, 2016. Bd. 5 : Paganus, Petrus — Seusse, Johannes / hrsg. von F. Vollhardt. Col. 57—71.

Walter M. Welche Aristoteles-Ausgabe befand sich im Besitz Kants? // Kant-Studien. 2013. Bd. 104. S. 490—498.

Walter M. Begriffslogische und begriffsgeschichtliche Wegmarken zur Kritik der reinen Vernunft. Inter­pretationen ausgewählter Stellen des ersten Teils. Würzburg : Königshausen & Neumann, 2022.

Warda A. Kants Bücher. Berlin : M. Breslauer, 1922.

Wasserleiter G. Logica. Das ist: Vernunfftkunst. Nach der hochberhümbten P. Rami Dialectica. Erfford : Ottonis von Rißwick, 1590.

Will G. A. Nürnbergisches Gelehrten-Lexicon. Nürn­berg ; Altdorf : Lorenz Schüpfel, 1757. Bd. 3.

Will G. A. Geschichte und Beschreibung der Nürn­bergischen Universität Altdorf. 2. Aufl. Nürnberg : In Commission der akademischen Monath-Kußlerischen Buchhandlung, 1801.

Wilpert P. Aristoteles und die Dialektik // Kant-Studien. 1957. Bd. 48. S. 247—257.

Wundt M. Die deutsche Schulmetaphysik des 17. Jahr­hunderts. Tübingen : Mohr (Siebeck), 1939.