2020 Том 11 №1

Интертекстема как инструмент в диалогиче­ском пространстве «прошлое — настоящее — будущее» в урбанистиче­ских практиках (интерсемиотический анализ городских надписей Гдань­ска и Калининграда)

DOI

10.5922/2225-5346-2020-1-4

Страницы / Pages

108-133

Аннотация

Рассмотрены интертекстуальные и интервизуальные инструменты в креации диалогической оси «прошлое — настоящее — будущее» в урбанисти­ческих практиках на примере городских надписей Гданьска и Калининграда. Авторы описывают городское пространство как объект изучения, дефиниру­ют городскую надпись и характеризуют ее семиотическую природу, анализи­руют терминологию, связанную с категорией ин­тертекстуальности, и ши­роко толкуют интертекстему в качестве инструмента диалогического про­странства «прошлое — настоящее — будущее» в урбанистической наррации. Исследование проиллюстрировано богатым эмпирическим материалом. Изу­чив специфику смыслообразования в нарративных городских практиках, ав­то­ры приходят к выводу о том, что городскую надпись можно определить как сим­волически организованное пространство, в котором интерпретатор име­ет дело со знаками раз­личных семиотических систем, оперирует культур­ны­ми смыслами и конвенциями, заданными в словесной и графической форме. Уз­наваемость интертекстем в аутен­тичном и трансформированном виде уси­ливает аттрактивность городского текста и его диалогичный характер.

Abstract

This paper discusses intertextual and intervisual tools for creating the past — present — future dialogic axis in urban practices, using the example of graffiti and inscriptions in Gdansk and Kaliningrad. The authors describe the urban space as an object of research, give a definition of the urban inscription, characterize the semiotic nature of the latter, consider ter­minology problems relating to the category of intertextuality, and broadly interpret the inter­texteme as a tool in the ‘past — present — future’ dialogical space in the urban narrative. The study relies on rich empirical material. In summing up the features of semantic formation in the narrative urban practices, the authors conclude that the urban inscription is a symbolical­ly organized space in which the interpreter deals with signs of various semiotic systems and employs cultural meanings and conventions expressed in both verbal and graphic forms. The recognizability of intertextemes in both authentic and modified forms contributes to the at­tractivity of the urban text and its dialogical nature.

Список литературы

Арутюнова Н. Д. Дискурс // Лингвистический энциклопедический словарь / под ред. В. Н. Ярцева. М., 1990. C. 136—137.

Бахтин М. М. Эстетика словесного творчества. М., 1986.

Болтянский Г. М. Ленин и кино. М. ; Л., 1925.

Глазычев В. Л. Урбанистика. М., 2008.

Гудков Д. Б. Теория и практика межкультурной коммуникации. М., 2003.

Гудков Д. Б., Красных В. В., Захаренко И. В., Багаева Д. В. Когнитивная база и прецедентные феномены в системе других единиц и в коммуникации // Вест­ник Московского университета. Сер. 9: Филология. 1997. № 4. C. 106—117.

Дмитриева О. А., Миронова О. С. Лингвокультурная специфика городских над­писей // Филологические науки. Вопросы теории и практики. 2015. № 12-1 (54). С. 74—76.

Зарубина А. Б. Урбанистический дискурс в аспекте мультидисциплинарной дис­курсологической практики как драйвер позитивных изменений городской ком­муникативной среды // Филологический аспект. 2018. № 11 (43). C. 172—181.

Землянова Л. М. Зарубежная коммуникативистика в преддверии информа­ционного общества : толковый словарь терминов и концепций. М., 1999.

Караулов Ю. Н. Русский язык и языковая личность. М., 1987.

Киклевич А. «Обработать напильником…». Анализ одного прецедентного текста // Przegląd Rusycystyczny. 2018. № 4 (164). C. 175—198.

Кузьмина Н. А. Интертекстуальность и прецедентность как базовые когни­тив­ные категории медиадискурса // Медиаскоп. 2011. № 1. URL: http://www. mediascope.ru/node/755 (дата обращения: 31.07.2019).

Литвин Ф. А. Воспроизводимые тексты как средство речевого воздействия // Речевое воздействие / под ред. О. В. Высочина [и др.]. Воронеж ; М., 2000. С. 58—59.

Литературный энциклопедический словарь / под ред. В. М. Кожевникова, П. А. Николаева. М., 1987.

Мокиенко В. М., Сидоренко К. П. Словарь крылатых слов и выражений Пуш­кина. СПб., 1999.

Паршин П. Б. Типы, функции и источники интертекста в массовой комму­никации // Язык средств массовой информации как объект междисциплинар­ного исследования / под ред. М. Н. Володина, М. Л. Ремнева. М., 2001. C. 84—85.

Полухина К. С. О сущности понятия «городское пространство» // Научный альманах. 2017. № 2-2 (28). C. 361—362.

Порозов Р. Ю. Визуальное как доминанта современной культуры // Поли­тическая лингвистика. 2011. № 2 (36). С. 219—221.

Постмодернизм. Словарь терминов / под ред. И. П. Ильина. М., 2001. URL: https://postmodernism.academic.ru (дата обращения: 31.07.2019).

Преображенский С. Ю. К типологии межтекстовых отношений: аллюзия и цитата // Русская альтернативная поэзия XX века. М., 1989. С. 43—47.

Розин В. М. Визуальная культура и восприятие. Как человек видит и вос­принимает мир. М., 2006.

Сидоренко К. П. Цитаты из «Евгения Онегина» А. С. Пушкина в текстах раз­ного жанра. СПб., 1998.

Сладкевич Ж. Р. Политический фельетон в свете теории речевого воздей­ствия. Gdańsk, 2013.

Сладкевич Ж. Р. Медиаобраз Сан-Эскобара в пространстве вымышленных миров: социосемиотический ракурс» // Слово.ру: балтийский акцент. 2019. № 2. С. 73—103. doi: 10.5922/2225-5346-2019-2-7.

Сметанина С. И. Медиа-текст в системе культуры (динамические процессы в языке и стиле журналистики конца XX века). СПб., 2002.

Супрун А. Е. Реминисценции в газетных текстах // Методология исследова­ний политического дискурса: актуальные проблемы содержательного анализа общественно-политических текстов / под ред. И. Ф. Ухванова-Шмыгова. Минск, 1998. Вып. 1. С. 142—149.

Чернявская В. Е. Лингвистика текста. Лингвистика дискурса. М., 2014.

Barker Ch. Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Kraków, 2005.

Bergström B. Komunikacja wizualna. Warszawa, 2009.

Bierwiaczonek K. Miejskie przestrzenie publiczne i ich społeczne znaczenia — próba systematyzacji // Przegląd Socjologiczny. 2018. T. 67, № 1. S. 25—48.

Burzyńska A. Kulturowy zwrot teorii // Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy / pod red. M. Markowskiego, R. Nycza. Kraków, 2006. S. 41—91.

Chlebda W. Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy. Opole, 1991.

Chlebda W. (red.) Na tropach reproduktów. W poszukiwaniu wielowyrazowych jednostek języka. Opole, 2010.

Chlebda W. Szkice o skrzydlatych słowach: interpretacje lingwistyczne. Opole, 2005а.

Chlebda W. Reprodukty na warsztacie (1) // Na tropach reproduktów. W pos­zu­kiwaniu wielowyrazowych jednostek języka / pod red. W. Chlebdy. Opole, 2005б. S. 7—14.

Chudzik A. Inskrypcje w przestrzeni miejskiej: studium pragmalingwistyczne: (na przykładzie napisów krakowskich z lat 2003—2005). Kraków, 2005.

Cobel-Tokarska M. Przestrzeń społeczna: świat — dom — miasto // Krótkie wyk­ła­dy z socjologii. Przegląd problemów i metod / pod red. A. Firkowskiej-Mankie­wicz, T. Kanash, E. Tarkowskiej. Warszawa, 2011. S. 45—62.

Fairclough N. Critical Discourse Analysis: the Critical Study of Language. L., 1995.

Golka M. Pamięć społeczna i jej implanty. Warszaw, 2009.

Hutcheon L. Teoria parodii. Lekcja sztuki XX wieku. Kraków, 2007.

Jałowiecki B. Encyklopedia socjologii. Warszawa, 2000. T. 3.

Kalaga W. Mgławice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja. Kraków, 2001.

Kaznowski M. Mur(al)owe podwoje do przeszłości — murale jako nośniki kultury historycznej na przykładzie wybranych prac w południowo-wschodniej Polsce // Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne. 2018. № 23 (4). S. 203—245.

Kowalski Ł. Narzędzie badania przestrzeni publicznej małych miast na przykład­zie Skawiny // Człowiek, społeczeństwo, przestrzeń. 2012. Vol. 2. S. 61—83.

Kula M. Nośniki pamięci historycznej. Warszawa, 2002.

Maciejczak Z. Murale jako nośniki pamięci w przestrzeni miejskiej. Studium przypadku warszawskiego osiedla Muranów. URL: http://www.otwarta.org/wp- content/uploads/2016/06/Esej-ZM.pdf (дата обращения: 11.07.2019).

Niżyńska A. Street art jako alternatywna forma debaty publicznej w przestrzeni miejskiej. Warszawa, 2011.

Szalewska K. Urbanalia: miasto i jego teksty: humanistyczne studia miejskie. Gdańsk, 2017.

Szpociński A. Nośniki pamięci, miejsca pamięci // Sensus Historiae. 2014. T. 17, № 4. S. 17—26.

Szumiło M. Murale w gdańskiej przestrzeni miejskiej // Człowiek i miasto. Gdańszczanie między starą a nową tożsamością / pod red. Z. Dymarskiego. Gdańsk, 2017. S. 85—102.

Szymańska W. Percepcja i użytkowanie przestrzeni publicznej w średnim mieście // Człowiek w przestrzeni publicznej miasta, XXIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście. 2011. № 15. S. 179—190.

Utracka D. Parodie transmedialne. Tekst kultury jako kod nomadyczny // Nomadyzm i nomadologia: rozważania i analizy / pod red. A. Kiklewicza, A. Dud­ziaka. Olsztyn, 2018. S. 77—101.

Reference

Arutyunova, N. D., 1990. Diskurs. In: V. N. Yartsev, ed. Lingvisticheskiy entsiklope­diche­skiy slovar' [Linguistic Encyclopedic Dictionary]. Moscow. pp. 136—137 (in Russ.).

Bakhtin, M. M., 1986. Estetika slovesnogo tvorchestva [Aesthetics of verbal creativi­ty]. Moscow (in Russ.).

Boltyanskii, G. M., 1925. Lenin i kino [Lenin and cinema]. Moscow. Leningrad (in Russ.).

Glazychev, V. L., 2008. Urbanistika [Urban Studies]. Moscow (in Russ.).

Gudkov, D. B., 2003. Teoriya i praktika mezhkul'turnoy kommunikatsii [Theory and practice of intercultural communication]. Moscow (in Russ.).

Gudkov, D. B., Krasnykh, V. V., Zakharenko, I. V. and Bagaeva, D. V., 1997. Cog­nitive base and precedent phenomena in the system of other units and in communi­cation. Vestnik Moskovskogo universiteta. Seriya 9. Filologiya [Bulletin of Moscow Uni­versity. Series 9. Philology], 4, pp. 106—117 (in Russ.).

Dmitrieva, O. A. and Mironova, O. S., 2015. Linguocultural specificity of urban inscriptions. Filologicheskiye nauki. Voprosy teorii i praktyki [Philological Sciences. Ques­tions of theory and practice], 12-1 (54), pp. 74—76 (in Russ.).

Zarubina, A. B., 2018. Urban discourse in the aspect of multidisciplinary dis­course practice as a driver of positive changes in the urban communicative environ­ment. Filologicheskiy aspekt [Philological Aspect], 11 (43), pp. 172—181 (in Russ.).

Zemlyanova, L. M., 1999. Zarubezhnaya kommunikativistika v preddverii informatsion­nogo obshchestva: tolkovyi slovar' terminov i kontseptsii [Foreign communication scien­ce on the eve of the information society: explanatory dictionary of terms and con­cepts]. Moscow (in Russ.).

Karaulov, Yu. N., 1987. Russkiy yazyk i yazykovaya lichnost' [Russian language and linguistic personality]. Moscow (in Russ.).

Kiklevich, A., 2018. “Obrabotat' napil'nikom…”. Analysis of use one case text. Russkoye obozreniye [Russian Studies Review], 4 (164), pp. 175—198 (in Russ.).

Kuzmina, N. A., 2011. Intertextuality and precedence as basic cognitive catego­ries of media discourse. Mediaskop [MediaScope]. Available at: http://www.mediascope. ru/node/755 [Accessed July 31, 2019] (in Russ.).

Litvin, F. A., 2000. Reproducible Texts as a Means of Speech Impact. In: O. V. Vy­sochina, ed. Rechevoye vozdeystviye [Speech Impact]. Voronezh—Moscow. pp. 58—59 (in Russ.).

Kozhevnikova, V. M. and Nikolaev, P. A., eds., 1987. Literaturnyy entsiklopediche­skiy slovar' [Encyclopedic Literary Dictionary]. Moscow (in Russ.).

Mokienko, V. M. and Sidorenko, K. P., 1999. Slovar' krylatykh slov i vyrazheniy Push­kina. [Dictionary of winged words and expressions of Pushkin]. St. Petersburg (in Russ.).

Parshin, P. B., 2001. Types, functions and sources of intertext in mass communi­cation. In: M. N. Volodina and M. L. Remneva, eds. Yazyk sredstv massovoy informatsii kak ob"yekt mezhdistsiplinarnogo issledovaniya [Language of the media as an object of interdisciplinary research]. Moscow. pp. 84—85 (in Russ.).

Polukhina, K. S., 2017. On the essence of the concept of “urban space”. Nauchnyy al'manakh [Scientific almanac], 2—2 (28), pp. 361—362 (in Russ.).

Porozov, R. Yu., 2011. Visual as the dominant of modern culture. Politicheskaya lingvistika [Political Linguistics], 2 (36), pp. 219—221 (in Russ.).

Ilyin, I. P., ed. Postmodernizm. Slovar' terminov [Postmodernism. Glossary of Terms]. Avaliable at: https://postmodernism.academic.ru [Accessed: July 31, 2019] (in Russ.).

Preobrazhensky, S. Yu., 1989. On the typology of intertextual relations: allusion and citation. In: S. Yu. Preobrazhensky, ed. Russkaya al'ternativnaya poeziya XX veka [Russian alternative poetry of the XX century]. Moscow. pp. 43—47 (in Russ.).

Rozin, V. M., 2006. Vizual'naya kul'tura i vospriyatiye. Kak chelovek vidit i vosprini­mayet mir [Visual culture and perception. How a person sees and perceives the world]. Moscow. (in Russ.).

Sidorenko, K. P., 1998. Tsitaty iz «Yevgeniya Onegina» A. S. Pushkina v tekstakh raz­nogo zhanra [Quotes from “Eugene Onegin” A. S. Pushkin in texts of various genres]. St. Petersburg (in Russ.).

Sladkevich, J. R., 2013. Politicheskiy fel'yeton v svete teorii rechevogo vozdeystviya [Political feuilleton in the light of the theory of speech influence]. Gdańsk (in Russ.).

Sladkevich, J. R., 2019. Media image of San Escobar in the space of fictional worlds: a sociosemiotic perspective. Slovo. ru: baltic accent, 2, pp. 73—103 (in Russ.).

Smetanina, S. I., 2002. Media-tekst v sisteme kul'tury (dinamicheskie protsessy v yazyke i stile zhurnalistiki kontsa XX veka) [Media text in the cultural system (dynamic process­es in the language and style of journalism at the end of the 20th century)]. Saint-Pe­ters­burg (in Russ.).

Suprun, A. E., 1998. Reminiscences in newspaper texts. In: I. F. Ukhvanova-Shmy­gova, ed., Metodologiya issledovaniy politicheskogo diskursa: aktual'nyye problemy soder­zhatel'nogo analiza obshchestvenno-politicheskikh tekstov [Methodology for the study of poli­tical discourse: actual problems of a meaningful analysis of socio-political texts]. Minsk. Vol. 1. pp. 142—149 (in Russ.).

Chernyavskaya, V. E., 2014. Lingvistika teksta. Lingvistika diskursa [Linguistics of the text. Linguistics discourse]. Moscow (in Russ.).

Barker, Ch., 2005. Studia kulturowe. Teoria i praktyka. Krakow.

Bergström, B., 2009. Komunikacja wizualna. Warsaw.

Bierwiaczonek, K., 2018. Miejskie przestrzenie publiczne i ich społeczne znacze­nia — próba systematyzacji. Przegląd Socjologiczny, 67 (1), pp. 25—48.

Burzyńska, A., 2006. Kulturowy zwrot teorii. In: M. Markowski and R. Nycz., eds. Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy. Krakow. pp. 41—91.

Chlebda, W., 1991. Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy. Opole.

Chlebda, W., ed., 2010. Na tropach reproduktów. W poszukiwaniu wielowyra­zowych jednostek języka. Opole.

Chlebda, W., 2005. Szkice o skrzydlatych słowach: interpretacje lingwistyczne. Opole.

Chlebda, W., 2005. Reprodukty na warsztacie (1). In: W. Chlebda, ed. Na tropach reproduktów. W poszukiwaniu wielowyrazowych jednostek języka. Opole. pp. 7—14.

Chudzik, A., 2005. Inskrypcje w przestrzeni miejskiej: studium pragmalingwistyczne: (na przykładzie napisów krakowskich z lat 2003—2005). Krakow.

Cobel-Tokarska, M., 2011. Przestrzeń społeczna: świat — dom — miasto. In: A. Fir­kowska-Mankiewicz, T. Kanash and E. Tarkowska, eds. Krótkie wykłady z socjologii. Przegląd problemów i metod. Warsaw. pp. 45—62.

Fairclough, N., 1995. Critical Discourse Analysis: the Critical Study of Language. Lon­don.

Golka, M., 2009. Pamięć społeczna i jej implanty. Warsaw.

Hutcheon, L., 2007. Teoria parodii. Lekcja sztuki XX wieku. Krakow.

Jalowiecki, B., 2000. Encyklopedia socjologii. Vol. 3. Warsaw.

Kalaga, W., 2001. Mgławice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja. Krakow.

Kaznowski, M., 2018. Mur(al)owe podwoje do przeszłości — murale jako nośniki kul­tury historycznej na przykładzie wybranych prac w południowo-wschodniej Pol­sce. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne, 23(4), pp. 203—245.

Kowalski, Ł., 2012. Narzędzie badania przestrzeni publicznej małych miast na przyk­ładzie Skawiny. Człowiek, społeczeństwo, przestrzeń, 2, pp. 61—83.

Kula, M., 2002. Nośniki pamięci historycznej. Warsaw.

Maciejczak, Z., Murale jako nośniki pamięci w przestrzeni miejskiej. Studium przypad­ku warszawskiego osiedla Muranów. Available at: http://www.otwarta.org/wp-content/ uploads/2016/06/Esej-ZM.pdf [Accessed 11 July 2019].

Niżyńska, A., 2011. Street art jako alternatywna forma debaty publicznej w przestrzeni miejskiej. Warsaw.

Szalewska, K., 2017. Urbanalia: miasto i jego teksty: humanistyczne studia miejskie. Gdansk.

Szpociński, A., 2014. Nośniki pamięci, miejsca pamięci. Sensus Historiae, 17 (4), pp. 17—26.

Szumiło, M., 2017. Murale w gdańskiej przestrzeni miejskiej. In: Z. Dymarski, ed. Człowiek i miasto. Gdańszczanie między starą a nową tożsamością. Gdansk. pp. 85—102.

Szymańska, W., 2011. Percepcja i użytkowanie przestrzeni publicznej w średnim mieście. Człowiek w przestrzeni publicznej miasta, XXIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, 15, pp. 179—190.

Utracka, D., 2018. Parodie transmedialne. Tekst kultury jako kod nomadyczny. In: A. Kiklewicz and A. Dudziak, eds. Nomadyzm i nomadologia: rozważania i analizy. Olsztyn. pp. 77—101.